Бин Ладены үхэл жихад буюу ариун дайны төгсгөл болж чадахуу?

Бин Ладен хадан гэртээ харьж, дэлхийн өнцөг буланд байгаа олон айл өрх сэтгэлийн амар амгаланг эдэллээ. Гэвч түүний үхэл түүний өдөөсөн “jihad” буюу ариун дайны төгсгөл болж чадах уу? Энэ асуултанд яг таг өгөх хариулт байхгүй байж болох ч гэлээ, энэ талаар бага ч болтугай ойлгож, ер нь 9-н сарын 11-н юуны үр дүнд бий болсныг мэдэхийн тулд Ал-Кайда хэмээх энэхүү террорист байгууллага болоод удирдагч Бин-Ладены талаар сайн ойлголттай байх хэрэгтэй.
“Looming Tower” номонд Бин-Ладены талаар дэлгэрэнгүй гарах бөгөөд хүн бүрийн тархинд террор-тай ялгаа үгүй болсон Ал-Кайда гэх байгууллагын үүх түүхийн маш тодоор гаргаж иржээ. Зөвхөн Бин-Ладен ч биш энэхүү байгууллагыг хоёр дахь толгойлогч Ал-Завари, бусад удирдагчидын гарал үүсэлийг басхүү тусгажээ. Бин-Ладен гэгч Ал-Кайдагийн толгой болсон энэхүү хүн энгийн нэгэн залуу байсан ч гэлээ, түүнд ойр дотно байсан Муслим Бродерс-н төлөөлөгчид, фандаменталист үзэл бодол яаж нөлөөлж, тэдний нөлөөлөл дор хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг зурагтын дэлгэцнээ үзэж буй мэт дүрсэлсэн байна. Номыг унших явцад 2005 онд авч байсан шашинтай холбоотой терроризмын талаарх хичээл маань санаанд оров.
Тэр үед би шашин судлалын энэ хичээлд нугасгүй дуртай байв. Профессор маань танхимдаа хамгийн хүндлэгддэг хүн байсан бөгөөд түүний хичээлийг авахын тулд оюутнууд ойчир үүсгэнэ. Галлагерын терроризмын хичээл дээр Биддизм, Христийн болон лалын шашныг дагагчид дунд гарч байсан, гадны хүний нүдээр бол терроризм гээд нэрлэх үйлдлүүдийг үзэж судлаж явах зуур анх удаагаа Саийд Күтаб гэгч нөхрийн Milestone, Аум Шинрико-н Шоко Асахара, Оклахама хотын захиргааны барилгыг дэлбэлсэн Тимоти Маквэй болон тэдний үзэл бодол, түүн дотроо чухам эдгээр террор гэх үйлдлүүдээ юугаар зөвтгөж байгааг нь мэдэхийн эрмэлзэж, бүр амбицтай нь ямар нөхцөл байдал эдгээр хүмүүсийн доторх үзэл бодлыг бүрдүүлэхэд хүргэж байгааг ухаж ойлгохыг хичээнэ.
Улирлын төгсгөлд би амбици гаргаж Саудын Арабын нэгдсэн улсад 1979 онд лалын шашинтан хүн бүрийн дээдлэж, мөргөлөө энэхүү лалын сүмийн зүгт хийдэг Мекка-н Аугаа Сүм-д террористууд орж, мөргөлчдийг барьцаалан бүгсэн энэ кейз-г судлахаар шийдээд ханцуй шамлан орж билээ. Хүн бүр 15 хуудас эцсийн эссэ-гээ өгөөхөөс өмнө 1 удаа бүрэн бус хувилбарыг профессортоо шалгуулах эрхтэй байхад би 33 хуудас урттай гурвын гурван хувилбар өгсөн юм. Тухайн үед энэ талаар хэвлэгдсэн бүхий л материалыг цуглуулж, шөнө дөлөөр тэрхүү террористууд юуны төлөө амиа өгч байгааг, тэдний энэхүү ариун сүмд халдах болсноо хэрхэн тайлбарлах гэж үстэй толгойгоо байдгаараа зулгаасан даа. Гэсэн хэдий ч эссэ дээрээ А- авч үнэнхүү гашуулд орж билээ. Уур хүрээд багшдаа гомдол бичээд хаясан чинь эргүүлээд тэнгэрт ниргүүлж бараг л дайн дэгдэх шахаж билээ. Гэвч тэр үед эссэн дээрээ юу дутуу орхисоноо ойлгоогүй юм. Гэтэл энэхүү асуултын хариуултаа энэ номноос харин ойлгож авлаа. Гайхамшигтай！Би ч бас л боловсроогүй байж дээ.

Монгол улс өмнөд хөрш дэхь Монголчуудын төлөө юу хийх ёстой вэ?

Нүүрс тээвэрлэгч компанийн хятад жолооч Өвөр Монголын Мэргэн гэгч залууг 80 тонны машинаараа дайрч амь насыг нь хөнөөсөн хэрэг гарсны дараа Өвөр Монголын хэд хэдэн хотод монгол угсаатангууд гудамжинд гарч жагсацгаалаа. Тус бүс нутагт онц байдал зарлаж, сургуулийн сурагч нэг бүрийг төрийн нэг албан хаагчид даатгаж, тухайн хариуцаж авсан оюутан жагсаж "дүрэм зөрчвөл" тэр ажилтан ажлаа алдаж улмаар хоолноосоо салахаар нөхцөлтэйгөөр хүлээлгэн өгчээ. Хятад шиг чанга гарын дор хоолноосоо сална гэдэг бол цаашдаа хоол олдохгүй гэсэн үгтэй ялгаа юу байхав.
Энэ явдал гарахаад хэдэн сарын өмнө Арабын орнуудад "хувьсгал/бослого" дараалан гарч эхлэхэд Өвөр Монголын монгол айл өрхүүдэд нутгийн засаг захиргаанаас мөнгөн тэтгэмж олгожээ. Мөнгө авч санаа сэтгэл амар бол гудамжинд гарч юу хийх вэ гэсэн логик дээр тулгуурласан нь мэдээж. Гэвч Улаанбаатарт хүртэл Хятадын элчингийн өмнө хүмүүс жагссан энэ 5-н сар эсэргүүцэл бол зөвхөн нэг хүнийг дарснаас үүдсэн хэрэг биш бөгөөд үүний цаана он удаан жилийн туршид монгол, хятад үндэстэнгийн хоорондын зөрчил байгаа гэдгийг хятадын засаг захиргаа сайн мэдэж байх ёстой. Үе үе малчид газар нутгаа хамгаалан гомдоллож, хятад жолоочид, тариачид болон монголчуудын хооронд тэдний "соёл"-н ялгаанаас үүдэн үл ойлголцол үүсч, гар зөрүүлэхэд хүргэдэг. Ихэнх зөрчилд Монголчууд хохирч үлддэг нь хэдийгээр хятад улс чанга гарын доор захирагддаг ч гэлээ хууль ёс хэрэгжихдээ барууны орнуудтай адил бүх зүйл зарчимын дагуу хэрэгждэггүй холбоотой байх. Учирлаваас хэрэг хийсэн хүн хэр "ар талтай" байна, хэр олон хүнийг таньж байна, хэр мөнгөтэй байна гэдгээс тухайн хэрэг шалтгаалж шийдэгдэнэ. Хэдийгээр хятад монгол гэж хуваагдах асуудал байхгүй эрх чөлөөт Монголд ч гэсэн энгийн иргэд тогтолцооны гажуудалыг сайн мэдэж эхэлж байна шүү дээ. Тэгвэл Өвөр монголчууд хохирогчийн суудал дээр суусан бол ихэнхдээ асуудал тэдний эсрэг шийдэгдэхэд үнэхээр гайхаад байх зүйл байна гэж үү? Мужийн нэр нь Өвөр Монгол хэвээр боловч 20-д сая хүн амын 25 хүрэхгүй хувь монгол угсаатан байдаг. Тэр дундаа яг цэвэр нь илүү бага л байгаа. Өөртөө засах гэсэн бахархмаар гуншинтай ч мужийн захиргаа Бээжингийн дэмжлэгтэй л гарч ирнэ. Ийм нөхцөлд зодоон эхлээгүй ч зодуулчаад бас нэмж гомдол гаргалаа гэж занчуулбал хэний ч дургүй хүрэх нь дамжиггүй.
Гэвч үйлдэл бүхэн өөрийн гэсэн уршигтай. Хятадад бол бүр уршигтай. Хятадын шоронгуудад хэдий олон өвөр монголчууд төдийгүй хэдий олон уйгур, түвдүүд тэндхийн шоронгийн хадаас болон хэвтэж байгааг олон улсын хүний эрхийн байгууллагууд ч яг таг хэлж чадахгүй. Өнгөрсөн сард гудамжинд жагссан олон монголчууд, энэ явдлын учирыг одоо ч гэсэн сайнаар шийдэх гэж зориг гаргаж буй олон өвөр монголчуудын хувь заяа туйлын бүрхэг хэвээр. Энэ үед Монгол улс яах ёстой вэ? Мэдээж НҮБ-н тунхаглалд альваа тусгаар улсын дотоод асуудалд бусад улс оролцох ёсгүй гэсэн нарийн заалт байдаг ч гэлээ нэг угсааны ах дүүсийнхээ өмнөөс нэг ч үг газар дугаралгүй сүүлээ хавчаад суух ёстой юу? Монгол улсын гадаад яаманд барьж буй тодорхой бодлого байгаа байх. Тэгвэл ямар бодлого барьж байна вэ?

Хятад бол Монгол улсын хамгийн том худалдааны түнш. Нийт гадаад худалдааны талаас илүү хувийг хятадтай хийж буй боловч хятадын талд бол Монголтой хийж буй худалдаа нь нийт гадаад худалдааны 1 хувь ч хүрэхгүй. Далай лам ирлээ гээд л хилээ хаасан. Сая өвөр монголд онц байдал зарлаад бас л хилээ хаалаа. Тэгвэл ийм эмзэг түнштэй бид хэрхэн харьцах ёстой вэ? Бас бодох л бодол.