НЭГЭН ДҮҮД ӨГӨХ ЗӨВЛӨГӨӨ

Амьдрал гэх эх далайн эрэг дээр дөнгөж хүрээд гайхан зогсож буй чамд ирээдүйд энэ далайгаас амсах их хувь бий билээ. Нүдээр үзэж гараар барихаас авахуулаад оюундаа тунгааж сэтгэлдээ хадгалах олон зүйл байгаа гэдэг илэрхий. Энэ бүгдийг тойрч биш туулж байж, шантарч биш шийдэж байж л бид бүгд өөрсдийн потенциалдаа хүртэл өсөн дэвшиж, хувь хүнийхээ үүднээс хөгжин боловсорч, нийгэмдээ өөрсдийн гэсэн байр суурийг олж авна. Их сургуульд орсноор, тэнд сурснаар, сургуулиа төгсөж ажилд орсноор хүмүүс нас биеэнд хүрдэг гэвэл худал хэлсэн болох биз ээ. Өдөр болгон бидний хийдэг зүйлс, бие биендээ хэлэх үг, хоорондоо ярьдаг яриа, тэднээс хүлээж авч буй сэтгэгдэл, бидний өсөн торниж буй орчин, орчинтойгоо харилцаж буй бидний үйлдэл, өчүүхэн төдий ч гэсэн хүлээж буй үүрэг гээд өдөр тутмын хэн ч үл анзаарам зүйлс хүртэл бидний хөгжих үйл явцын нэгэн эд эс болж, хүмүүжих тэрхүү явцыг бүрэлдүүлж өгдөг. Энд би чамайг тэнгэрт тулам мөрөөдөлдөө автан, агуу хайрын түүхэнд итгэсэндээ амьдралын багана болсон энэхүү өдөр тутмын чимхлүүр зүйлсийн үнэ цэнийг ухааралгүй орхих вий гэж санаа зовж байна. Тийм ч учраас эдгээр жижиг ч гэлээ жижигдэхгүй үйлдэл бүрдээ мэдэрч ухаарч яваасай гэсэн хэдэн үгээ доор сийрүүлвэй.

Хүн болсон хойно алдалгүй яахав, гэхдээ алдаанаас юу сурснаа бүү март
Төгс хүн гэж байдаггүй болохоор хүн бүр алдаа гаргадаг. Гэвч бид гаргасан алдаагаа ухамсарлахгүй, ухамсарласан ч гэлээ түүнийгээ огт хэрэггүй мэт үзэж, мартаж орхивол хувь хүн болж хөгжих явц зогсоно. Зарим нэг хүмүүс алдаа гаргасан ч гэлээ өөрөөсөө өө сэв эрэх биш, харин бусдаас буруу хайж, гадны хүчин зүйл мэт ярьдаг. Альваа тохиолдолд гадны хүчин зүйл байхаас гадна өөрийн ороцоо байж л байдаг. Гадны хүчин зүйлийг хичнээн мэрийгээд ч өөрчлөх боломжгүй нөхцөл байдаг гэдгийг би мэдэх авч, тухай бүрт өөрийн оролцоо хамт явж байдаг гэдгийг бас мэддэг юм. Тиймээс би өөрөө яаж оролцов, миний хэлсэн, ярьсан, хийсэн, бүтээсэн зөв үү гэж өөр өөрөөсөө асууж, үйлдлээ дахин нэг цэгнэж үзвэл зөвхөн гадаад хүчин зүйлээс бус, өөрийн буюу надаас хамаарсан хүчин зүйлээс алдсан байж мэдэх тэр алдааг шүүн илрүүлэх боломжтой болох бий вий. Гэвч ихэнх хүмүүс алдаагаа ухаардаг, гэвч тэр алдаагаа, яагаад алдсанаа мартаж орхидог. Хэрвээ хийсэн алдаагаа, сурсан сургамжаа мартаж орхивол алдаа хийгээгүйтэй адил болох бус уу? Альваа нэг алдаа хийснээ ухамсарлах үед төрөх “арай ч дээ” гэсэн сэтгэгдэл, үүнээс үүдэх зовлон шаналал бүр хүнийг сургамжилж, хүмүүжүүлж өгдөг гэж би боддог. Тиймээс ч энэ бүгдийг хаяж биш, хадгалж явах нь зөв юм болов уу гэж би бодном.

You are not the center of the universe:
Чи бол энэ ертөнц дээрх нэг хүн биш, бусад хүмүүсийн хайрыг хүлээх ганцхан зүрх биш гэдгийг эрх биш мэдэж байгаа байлгүй дээ. Хэрвээ чи үнэхээр үүнийг мэдэж байвал одоо өөр өөрийгөө гаднаасаа харж, бусдын нэгэн адил энгийн нэг хүн гэдгээ зүрхний зүрхэнд хүлээн зөвшөөрч, бусадтай адил байгалийн жамаар цаг нь болохоор эх дэлхийдээ эргэн нэгдэнэ гэдгээ ойлгохыг хичээгээрэй. Чамайг аав чинь, ээж чинь ойр дотны хүн бүр авьяастай, гоц ухаантай, хайр булаам гэсэн үгсээр хайр найргүй бөмбөгдсөн байж болох юм. Мэдээж хүн бүрийн аав ээж, ахан дүүс нь эдгээр үгсийг харамгүй хэрэглэдэг биз, хэрэглэх ч эрхтэй биз. Хэлсэн бүрт хүсэл биелэх биш, хэлсний тоогоор ухаан тэлж авъяас хурцлагдах биш дээ. Харин сайныг билэгдсэн хайрыг даалгүй биеэн тоож, хүн бүрийн анхаарлын төвд орохыг завдах увайгүй бирдийг сэтгэлийн угт савнаас нь гаргах вий. Өөрийг биш өрөөлийг гэсэн сэтгэлээ илүү тэтгэж чадвал энэ бирдийн аюулаас айх юун.
Энд би чамайг бусад хүний нүдээр өөрийгөө хар гэж хэлээгүй шүү, харин гаднаасаа би хэн бэ гэдгийг л мэд гэсэн юм. Хэрвээ би бусдын нэгэн адил гэдгээ үнэхээр ойлгож мэдвэл, бусад хүмүүс ч гэсэн надтай нэгэн адил зовж, нэгэн адил жаргадаг гэдгийг илүү мэдрэнэ. Энэ бол тэдний зовлон жаргалыг ойлгох анхны алхам юм. Бид бусдын зовлонг тэд яаж мэдэрч байгаа шиг тэр түвшинд өөр дээрээ мэдэрч чадахгүй ч гэсэн, бусад хүмүүс ингэж зовж байгаа гэж ойлгож мэдэрнэ гэдэг үнэхээр хүнээс авъяас чадвар шаардсан хэрэг. Хүмүүс юуг сэтгэхүйдээ дээдлэж байна, тэдний ухааныг юу шаналгаж байна, сэтгэлийг юу баясгаж байна гээд олон зүйлийг мэдэсний эцэст л хүний зовлонг ойлгож эхлэж болов уу даа. Бусдын зовлонг өөрийн зовлон мэт ойлгож чадваас тэдний хайр хүндэтгэлийг хэрхэн олж авахыг хэлээд өгөх зам чиний өмнө үүдээ эгнэгт нээх болно.

Эрэх хайх бас хадлах бол гурван өөр ойлголт:
Хайна гэдэг бол юуг хайж байгаагаа мэдэхгүй л баахан зүйлийг ухаж, энэ болов уу гэсэн зүйлийг олохоор эрэлхийлж байна гэсэн үг харин эрнэ гэдэг бол юуг хайж байгаагаа мэддэг, тэр зүйл тааралдах аваас олж чадна гэж Юукио Мишима нэгэн зохиол дээрээ бичсэн байдаг. Гэмт хэрэг хийсэн хүнийг эрэн сурвалжилж байна гэж хэлдэг гээд бодохоор энд эрэх гэсэн үгийг хэрэглэсэн нь тэр хийсэн хүнийг эрж байгаагаас биш дурын духыг хайж байна гэсэн утгаар ороогүй нь лавтай. Амьдралд хүний төрөлийг олсон бид бүгдээр аз жаргалыг хайж амьдардаг гэж хэлвэл буруудахгүй байх. Юунаас аз жаргал авч болохоо гадарласан зарим хүмүүс тэр зүйлээ амьдралаас эрдэг хайдаг биз. Хайх нэг хэрэг, эрэх нэг хэрэг. Тэгвэл хайлаа гадарллаа, түүнийй эрлээ, эрлийн үзүүрт оллоо гэхэд үүнийгээ хадлах бол тусдаа ойлголт юм шүү. Магадгүй чамайг аз жаргалтай болгодог тэр зүйлийг чи өөрөө оллоо гэхэд үүнийгээ өөртөө хадгалж, хамтдаа байх нь үүнийг анх эрж хайснаас илүү тэсвэр тэвчээр, оюун ухаан зарцуулах шаардлагатай ч байж болно.

Эцэст хэлэхэд би гэж хүн өөрөө амьдралын их далайг нэвт шувт туулж, дал дээр гарч далантай таягаа тулсан биш, гэхдээ л чамайг бодвол олон оймс элээж, дэлхийн дайдад арай илүү ойртож үзсэн гэдгээрээ хэлж байгаа юм шүү. Аль хэрэгтэй гэсэн зөвлөгөөгөө авч, аль хэрэггүйг хаяхыг дүү охины оюун билэг мэдэг. Хэдэн зууны тэртээ “амьдрал бол оюунаар сэтгэж, ухаанаар амьдардаг хүнд ‘хошиг шог’ , зүрхээр мэдэрч сэтгэлээр өвддөг хүнд бол ‘эмгэнэл’ байдаг” гэж Horace Walpole хэлсэн байдаг. Амьдралаа альных нь найрлагаар илүү хандлахыг хүн өөрөө л мэдэх хэрэг болов уу. Амьдрал гэсэн далайд өөрийн хөлөг онгоцоо зөв чиглүүлэн залах чиний мэргэн ухаанд би итгэж байна！
Ирээдүйн амьдралд чинь аз жаргал сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе！

Гятад удахгүй америкийг гүйцэнэ

Ойрд шалгалтуудын завсраар жаал юм уншлаа. Даниал Ергений “Prize” гээд номыг эхлүүлсэн, нефтийн салбарын эхлэл, хөгжил цэцэглэлтийг их нухацтай, судалгаатай бичсэн тун доги ном болж. Бас энэ номон дээр тулгуурлаж хийсэн видеог үзэх шив дээ. iPhone4 дээрээ түүний дараачийн ном болох “The Quest”-г авсан энэ сардаа амжуул уншиж дуусгана гэж бодож байна. Эрчим хүчний салбар, эрүүл мэндийн салбар хоёр л сүүлийн үед ихээхэн сонирхол татаад байгаа болохоор бага ч гэсэн суурь ойлголт өгөх ном сонин эргүүлж байх шив дээ.
Өнөөдөр дэмий тэнэчихсэн уншиж явсан чинь Финландад АНУ, Орос хоёрын хүйтэн дайны үед тагнуулын ажиллагаа хэрхэн явагддаг байсан, юу хийгдсэн гэсэн сонирхолтой эссэ-тай дайралдав.
ECONOMIST ЭНДЭЭС ҮЗНЭ ҮҮ

Дараагаар нь Монголын талаар ямар судалгааг хүйтэн дайны үед америк хийдэг байсан бол гэсэн сэтгэгдэл төрж ганц хоёр зүйл ухаж үзэхэд Монголын нутаг дэвсгэр дээрх цэргийн хүч, хүн амын бүрэлдэхүүн гээд Конгрессийн Номын Санд ил байгаа мэдээллэл нь цаагуураа монголын газар нутгийн довоо гүвээ бүрийг шахуу судлахаар шамдаж байсныг нь илтгэх мэт. Эдгээр мэдээллүүд 1989 оноос хойш шинэчлэгдээгүй байна лээ. ЭНДЭЭС ҮЗШинэчлэгдээгүй гэдэг нь байхгүйдээ биш зүгээр ил тавиагүйдээ л байгаа биз. “Chinese, Russians, and Others” гэсэн гарчиган дор
АНУ-н зүгээс 1989 онд монголын хүн амын хувьд эзлэх хятадуудын тоог 2 хувь гэж тооцож байсан байх юм. Үүнээс гадна 1987 онд ЗХУ яагаад Монгол дахь цэргийн хүчээ 75000-с 55000 хүртэл буулгасан, ямар ямар зэвсэгт ангиудаа татсан гэдгийг энд багтааж. Шалтгаан нь Михайл Гробачов ЗХУ-БНХАУ-н харилцааг шинэ түвшинд гаргахыг хүссэн бөгөөд Хятадын зүгээс харилцаа сайжруулахын тулд Монгол дахь цэргээ татах шаардлага тавьж байжээ. Үүнийг АНУ-н төрийн нарийн бичгийн дарга хийж байсан, Нобль-н шагналт Хенри Киссинжер гуай “On China” номон дээр бас дурьдсан байсан. Гэхдээ Михайл Гробачовыг барууны орнууд хэрхэн хүлээж авч байсан шиг буюу түүнийг шинэ үеийг дагуулан авчрах баатар мэт харсан шиг Хятадууд хараагүй юм. Харин социализм байгуулах энэ урт удаан процессийн дунд төөрөгдсөн нэгэн коммунист гэсэн өнцгөөс илүү харж байсан гэж Киссинжер бичсэн байна билээ.
Байгалийн баялаг гээд бас жоохон хэсэгт нь

“Phosphates were found at Urandosh in Hovsgol Aymag. Prospecting teams have discovered extensive veins of potash mica running through 350 kilometers of the Altai Mountains”

гэж байгааг уншаад нээрээ монголд fertilizer үйлдвэрлэх боломж байгаа юм болов уу гэж бодов. Учир нь Fertilizer-д энд дурьдсан phosphate, potassium гээд л ордог доо. Үнэхээр тийм боломж байгаад, үйлдвэрлэх учрал нь тохиовол манайх ч баруун зүүнгүй экспортлоно биздээ. Хятад бол хэдэн мянган жил тариа тарьцан хөрс муутай, Солонгос ч адил. Япон бол яриад байх хэрэггүй биз. Тэгээд ч монголд Хятад Солонгосууд хэдэн мянган км квадратаар газар аваад байгааг бодоход ирж суурьшихгээгүй нь л лавтай. Тэнд тарих бүтээгдэхүүнийг нь бордоод өгвөл ёстой гүзээлзгэнэ нь төмс шиг болцойж, төмс нь бөмбөг шиг хөөгөөд, тариа нь үрээ дийлэхгүй газарт өөрөө унаж аюул болно биздээ. За тэр аюул ч яахав, Хятад наана чинь 21 үзүүлтийн тал шахуу хувьд нь АНУ-г гүйцсэн байна. ЭНДЭЭС ҮЗ
АНУ-н конгрессийн номын сангаас Маргад Эрдэнийн Хот номыг хальт харсан чинь “Өмнөх үг”-г 1900 онд буюу даруй 112 жилийн өмнө бичиж байсан байна. Аяа цаг хугацаа нисэх мэт одмуй. Carpe Diem хүмүүсээ！
Маргад Эрдэнийн Хот

Инноваци & Ким Жонг Ил

Эдийн засгийн хичээл дээр эдийн засгийн хөдөлгөгч хамгийн чухал хоёр хүчин зүйлийг LABOUR болон CAPITAL гэж тодорхойлдог. Гэвч 21-р зуун гарснаар энэ ойлголтоос илүү ENERGY болон INNOVATION гэсэн ойлголтууд илүү хүч түрэн орж ирж байна. Энэ хоёр ойлголт ч өөрсдөө энэ зууныг тодорхойлох бололтой. Аль аль нь зөвхөн эдийн засаг гэлтгүй улс орны улс төр, нийгэм, геополитик гээд бусад зүйлд шууд тусах нөлөөтэй гэвэл хэн ч маргахгүй биз. Сая Economist сэтгүүл уншиж байсан чинь инновашин буюу шинэтгэлийг том компаниуд эсвэл жижиг компаниуд илүү бий болгох уу гэсэн байна. Инновацийг тэгээд аль нь илүү тэтгэх вэ гэдэг дээр Мандэл ингэж хэлжээ.

First, says Mr Mandel, economic growth is increasingly driven by big ecosystems such as the ones that cluster around Apple iPhone or Google Android operating system. These ecosystems need to be managed by a core company that has the scale and skills to provide technological leadership.
Second, globalisation puts more of a premium on size than ever before. To capture the fruits of innovation it is no longer enough to be a big company by American standards. You need to be able to stand up to emerging-world giants, many of which are backed by something even bigger: the state.
Third, many of the most important challenges for innovators involve vast systems, such as education and health care, or giant problems, such as global warming. To make a serious change to a complex system, you usually have to be big.

Хятадын телевизээр Ким Жонг Ил-н шилэн доторх шарил дээр өч төчнөөн хүмүүс орж гашуудалаа илэрхийлэн, гудамд түүний хөшөөний өмнө хүмүүс уйлалдан мөргөж, сунан унаж байгааг жаал харлаа. Дараа нь оршуулга гээч ийм юм болж байна гэдгийг ч бас их сайн үзүүлэв. Зарим хүмүүст гар утсан дээр нь Хойд солонгосын удирдагч Ким 2 өдрийн өмнө нас барлаа гэсэншүү утгатай мессеж хүртэл иржээ. Гудамж талбайд ганц хоёр хүнээс асуухад социалист улсын сайн найз удирдагчийг алдсанд харамсаж байна гэсэн утгатай зүйлийг хүмүүс ярина. Гэвч Ким Жонг Ил чинь хэн билээ гэдгийг Хятадууд буюу хятадуудын бараг 90 хувь нь мэдэхгүй бизээ. Би хэлээд яахав Economist сэтгүүл дээр тун товчхон бөгөөд тодорхойгоор түүнийг хэн гэдгийг нь дурьдсан байгааг энд сийрүүлбэл:

TO HIS many victims, and to anyone with a sense of justice, it is deeply wrong that Kim Jong Il died at liberty and of natural causes. The despot ran his country as a gulag. He spread more misery and poverty than any dictator in modern times, killing more of his countrymen in the camps or through needless malnutrition and famine than anyone since Pol Pot. North Koreans are on average three inches shorter than their well-fed cousins in the South. One in 20 has passed through the gulags. Once somebody is deemed a political enemy, his whole family can be condemned to forced labour too. Now, Kim Jong Il will never be held to account.