Тоонд бус чанарт оршмой

Лондонгийн олимпоор амьсгалж буй мөчүүд дуусч байх шиг байна. Манай тамирчидаас гараанд гарсан, нутгийнхаа залуусын итгэлийг өвөрлөсөн хэдэн хүмүүс ээлж дараалан унаж, эцсийн шатанд орж чадалгүй хасагдсан боловч ерөнхийдөө олон хүмүүсийн элгийг тэвтээх тамирчид Лондонд авцан дээр төрлөө. Баяртай байна, бахархаж байна. Бусад орны тамирчдийг харж байхад альваа зүйл тоондоо биш чанарт оршиж байх шиг. Хойд Солонгосын багт ганц бөх багтсан аж. Гэтэл тэрээр ганц дайчин ганцаардахгүй гэсэн шиг ганцаараа зүтгэсээр байгаад алтын төлөөх тэмцээн дээр манай эмэгтэй жудочийг ялсан Куба улсын тамирчныг ялснаар олимпийн аварга болж чадсан юм.

Өнөөдөр аль нэг салбарт хүч үзэж буй бид дэмжлэг бага, нөөц бололцоо хомс гэж сэтгэлдээн сэвс суулгах бус, харин ч ганц над дээр бүхэл бүтэн улс үндэстэний маань итгэл үнэмшил тогтож байгаа гэж мэдэрвэл амжилт ч түшдэг байх.

Economist June 16, 2012

An essay written by Venkatesh Rao, author, IT consultant and programmer, caused a stir in the blogosphere last year by suggesting that as many as one in four people could potentially transform themselves into ten-xers. Mr Rao divided daily tasks into short, low-value chores (answering e-mail, paying bills, going to the post office, etc) and lengthier, high-value activities (eg, coding software, composing music, writing books) that required a person's full creative juices to flow. The former he likened to aerodynamic drag; the latter to engine thrust. According to Mr Rao, boosting performance was simply a matter of increasing thrust and reducing drag. The greater the difference, the faster the mental processes would fly. All easier said than done. While managing the dreary drag work is something that can be mastered (or farmed out) without difficulty, thrust work is much harder to speed up. Creative tasks simply take longer to get started. But once underway, their momentum builds exponentially, until tiredness finally sets in and productivity falls. The creative momentum a person builds during a four-hour session is at least four times the peak momentum achieved in a two-hour session. Best, then, to schedule the longest blocks of uninterrupted time possible strictly for thrust work. Where Mr Rao's aeronautical metaphor stalls is when it comes to defining the engine for generating thrust. His tentative conclusion is that it has two components. One is a person's natural talent (for logic arguments, perfect pitch, or juxtaposition of words)—which may well be acquired in the womb. Lucky the few who are born with it. The other component is a person's capacity for metacognition. This psychological term describes the tricks people develop to control their own thinking processes. Figuring out how to do a particular task, and then making sure it is done correctly, involves cognitive processes of planning, evaluating and monitoring various activities—all of which people seem to get better at with practice."

LINK Ажлын үр бүтээмжийг сайжруулж, алгуур хийх ажлыг агшин зуурт амжуулах агуу ухааныг хэзээ яаж хэрхэн сурах вэ гэдэг бол эргээд амжилтанд хүрэх тол хүчин зүйл болой гэж би хувьдаа бодлоо л доо. Хэрэвзээ ажлын даалгаврыг хоромхон зууртаа амжуулж, оройн хоолноос өмнө бэлтгэлээ хийгээд амжуулчихвал гэртээ ганцаараа гүюүрч суулгүйгээр ганц хоёр бодсон санасан зүйлээ эвтэйхэн шиг цаасан дээр буулгаж, ирээдүйд хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөөгөө боловсруулмаар байдаг. Яарсандаа ч биш, зүгээр л бичих гэхээр энэ толгойд түмэн зүйл сэлгүүцэж, буман бодол эргэлдээд нэг л сэтгэл санаа тайван бус байгааг илтгэх юм. Урьд минь буй сонголтууд маань намайг тус бүртээ ондоо олон чиглэл салбар руу хөтлөн аваачих тул энэ замын уулзварт хийх тэрхүү шийдвэрийг нэг захаас нөгөө зах хүртэл нэг нэгэнгүй тунгаан бодож, шимтэн судлахгүй бол ганц хий гишгэхээс үүдэн хэдэн жилийн дараагаар хар толгойгоо нэгэнтээ буруутгах агшин ирэхээс ай миний бие айж эмээмүү.

“Who says meritocracy says oligarchy”

In order for it to live up to its ideals, a meritocracy must comply with two principles. The first is the Principle of Difference, which holds that there is vast differentiation among people in their ability and that we should embrace this natural hierarchy and set ourselves the challenge of matching the hardest-working and most talented to the most difficult, important and remunerative tasks. The second is the Principle of Mobility. Over time, there must be some continuous, competitive selection process that ensures performance is rewarded and failure punished. That is, the delegation of duties cannot simply be made once and then fixed in place over a career or between generations. People must be able to rise and fall along with their accomplishments and failures. When a slugger loses his swing, he should be benched; when a trader loses money, his bonus should be cut. At the broader social level, we hope that the talented children of the poor will ascend to positions of power and prestige while the mediocre sons of the wealthy will not be charged with life-and-death decisions. Over time, in other words, society will have mechanisms that act as a sort of pump, constantly ensuring that the talented and hard-working are propelled upward, while the mediocre trickle downward. But this ideal, appealing as it may be, runs up against the reality of what I’ll call the Iron Law of Meritocracy. The Iron Law of Meritocracy states that eventually the inequality produced by a meritocratic system will grow large enough to subvert the mechanisms of mobility. Unequal outcomes make equal opportunity impossible. The Principle of Difference will come to overwhelm the Principle of Mobility. Those who are able to climb up the ladder will find ways to pull it up after them, or to selectively lower it down to allow their friends, allies and kin to scramble up. In other words: “Who says meritocracy says oligarchy.”

LINK Энэ өгүүлэл дээр дурьдсан "The Gatsby Curve" гэдэг ойлголт маш сонирхолтой санагдлаа. Үүний цаана баян хоосны ялгаа хэр байгааг харуулж байгаагаас гадна аавын цалин 1 хувь өсөхөд түүний хүүхэд ирээдүйд хэдэн төгрөгний цалин авах вэ гэдэг хүлээлтэнд яаж нөлөөлж байгааг харуулсан байна. Хэрэв энэхүү муруйг Монголд хийх гэж оролдвол ямаршуу дүр зураг гарч ирэхийг ер нь гадарлаж байна шүү. Ялангуяа уул уурхай, барилга хоёр дээр суурьлан өсөлт явагдаж байгаа үед газар болоод лиценз гэсэн хоёр салбарын хамгийн чухал хоёр хүчин зүйл бол эргээд "сүлжээ", "танилын хүрээ" цаашлаад "гар хүндрүүлэлт"-ээс шууд хамааралтай байдаг болохоор "The Gatsby Curve" дээрх босоо тэнхлэгийн хувьд Монгол нилээн дээгүүрт тавигдах байх даа. Та юу гэж бодож байна? Энд The Gatsby Curve-н талаар Кругман-ы нийтлэсэн өгүүлэл байна. LINK

Хятадын тэлэлт

Уншсан хэдэн тайлангуудаас...

Ойрд хэдэн ханзны дундуур хэдэн репортууд унших шивдээ. Америк-н төрийн департамент-с гаргасан хүний эрхийн талаар репортыг уншиад Монголд ер нь байдал ямар байгааг гадны нүдээр нэг харав. LINK

In 2010 there were 1,242 reported cases of domestic violence, nearly double the 720 in the previous year. The National Center against Violence (NCAV) believed that this was likely due to increased awareness of the resources available as a result of media campaigns about recent legislation changes. [...]According to the MSWL, there were 38 temporary shelters and orphanages, six or seven of which were government-run. There were also seven social service day care centers caring for 168 children. More than 1,100 children lived in shelters countrywide. Approximately 120 children were living on the street and 130 at dump sites. The MNFDPO estimated that of 33,000 children with disabilities, 60 percent failed to complete secondary education. The MNFDPO encouraged vocational education centers to work with children with disabilities so that they could eventually be capable of running small businesses. In another case the administration failed to enforce a 2009 court order requiring the compensation and rehiring of striking Aero Mongolia mechanics. When the strikers subsequently picketed, police forcibly removed the striking workers from the grounds while threatening arrest. The government also failed to enforce the law on employment stating that foreigners can be hired only for tasks that Mongolians cannot carry out--the Immigration Agency granted a work visa and the MSWL a work permit to a Dutch engineer to replace the striking workers. After the Supreme Court ruled against it, Aero Mongolia filed a new case during the year claiming the union to be illegal. The fired mechanics initially reported being blacklisted as a result of their union activities. Management ultimately hired back most but not all of the workers. An estimated 1,500 North Korean laborers were employed in the fields of mining, factory work, utilities, transportation, construction, customer service, and health.

Америкийн гаргасан хүний эрхийн тайлангийн хариуд Хятад бас Америкийн хүний эрх гэсэн нэг тайлан гаргасан байна. Human rights record of USA in 2011 Сонирхолтой санагдвал энэ хоёр тайланг харьцуулж үзээд хүний эрхийн ойлголт Хятадад ямар түвшинд явж байгааг мэдэж болох юм. Хятадын тайланд дурдсанаар бол Америк улсад хэдэн гэмт хэрэг гардаг гэх мэт хүний эрхэнд шууд хамаарахгүй зүйлсийг оруулж улмаар Америкт хүний эрх хэрхэн зөрчигдөж байгааг харуулахыг оролджээ. Үүний дараагаар Олон Улсын Шашин шүтэх эс шүтэх эрхийн талаар тайланг олж үзлээ. Тэр дундаас зарим нэг сонирхолтой санагдсан хэсгийг тавив. 2010 International Religious Freedom Report

Although there is no state religion, the Law on Religion and State asserts that the government shall grant proper respect to Buddhism as the predominant religion of the country for the sake of national unity and the maintenance of cultural and historic traditions. The government contributed financially to the restoration of several Buddhist sites that were important religious, historical, and cultural centers. The government did not otherwise subsidize Buddhism or any other religious groups. Unregistered religious institutions were often able to function in practice. Some institutions reported harassment by authorities and were unable to sponsor foreign clergy for visas. Unregistered churches allegedly experienced harassment by frequent visits from local tax officers, police, and other agencies Immigration officials also tried unsuccessfully to revoke his law license and asked his employer to fire him. The lawyer appealed the police fine, and the Supreme Court ruled in his favor. Nevertheless, the police continued to disregard the Supreme Court's judgment.

Монголын мэдээг уншаад, Монголын талаар бичсэн эдгээр тайланг харж байхад хэдийгээр Монголын нийгэмд хүчний байгууллагууд нь иргэдийн төлөөл болсон хүмүүсээр удирдуулж, тэднээс тушаал шийдвэр авч ажиллаж байгаа ч гэсэн дээр гарсан тушаал шийдвэрүүд доод шатандаа хэрэгжихдээ асуудалтай байдгийг илүү ойлгож байна. Энэ нь эргээд иргэний төлөөл болсон хүмүүсийн удирдахуйн чадвар сайнгүй байгаагийн илэрхийлэл бол мөн боловчиг хүчний байгууллагын эрэг шураг болсон хүмүүсийн иргэний нийгэм гэсэн ойлголт хийгээд тэндний "rule of law"-н ойлголт бүрэн дүүрэн биш байгаатай холбоотой юм. Эндээс урган гарах нэг асуулт бол дээр гарсан шийдвэрийг төрийн аль ч түвшинд бүрэн дүүрэн хэрэгжүүлдэг болоход юу хийх ёстой вэ гэсэн асуулт юм. Үүнийг би Хятадтай харьцуулж хэлж байгааг бас анхаарах хэрэгтэй болов уу. Хятадын хувьсгалт намаас гарсан шийдвэр бүр хэрэгждэггүй ч гэсэн, бүгд хэрэгжүүлэх хэрэгтэй гэж үзсэн шийдвэр нь ямар ч мужийн аль ч дүүрэгт очиж хүрдэгт энэ системийн нэг гайхалтай тал байгаа юм шиг. Ийм хэрэгжилт сайтай байгаагийн нууц эргээд юунд оршино вэ? Бас бодох л бодол. Shell Gas гэж нэг Gamechanger factor удахгүй эрчим хүчний салбарт нийлээн том байр суурь эзлэх нь байна. Үүгээрээ Америк, Хятад тэргүүний олборлогч болоод экспорлогч ч болж мэдэх юм. Тэгвэл Монголчууд бид үүнийг маш сайн харж, хөгжлийг нь мэдэх хэрэгтэй дээ. 2011 онд л гэхэд экспортын өсөлтийн бараг 50 хувийг нүүрс дангаараа эзлэж байсныг бодвол манай эдийн засагт том нөлөө үзүүлэх хүчин зүйл яах аргагүй мөн. Үүнээс гадна бид нар эрчим хүчний хараат бус байдлыг бий болгоход энэ шелл газ том тус болоо ч уу. IEA sets out the “Golden Rules” needed to usher in a Golden Age of Gas

Energy source

Light bulb efficiency

$180 billion?

The Economist (May.26/2012) magazine publishes that about 18’000 officials had fled the country[China] between 1995 and 2008 with stolen assets totaling 800 billion yuan ($130 billion at today’s exchange rate). But on Fareed Zakaria show(April, 29/2012), Evan Osnos said:

“Last year, there was a report that went up from the Chinese Central Bank, just for a few hours, on the Internet, before it was taken down which suggests that they never meant to release it. And what is said was that there was $180 billion that had been -- $180 billion with a "b" U.S. dollars that had gone from Chinese Treasury, from, essentially, public money that had been taken overseas by corrupt officials. When that happened at the time, frankly, a lot of us thought this can't be right. The decimal place is off, something's off. What we're now starting to think is that, in fact, it's plausible, that if there are enough Bo Xilais in the system, enough people who have assembled these economic empires for themselves that quantity of money begins to be plausible. And what that means is a certain level of chaos beneath the surface of -- you know, what we see on the surface is the ritual of everybody banding together, the system doing well.”

So I think so far about $130-$180 billion fled the country at least. That's about the sum of 20 years of Mongolian GDP...

Pure awesomeness!

The photos of menu were taken by Mr.Lhagva who posted them on his facebook album. Good photos bro! Other photos were taken mostly from http://languagelog.ldc.upenn.edu/nll/

em; margin-right: 1

em;">

Patrice Brodeur

Шашин судлалын маань профессор Патрис Бродиур

http://www.youtube.com/watch?v=QOOsBK4Q_aM
http://wn.com/Patrice_Brodeur_Religion

Economist Radio
http://soundcloud.com/theeconomist

Бас бус

Баабар ахын бичсэн ном бүрийг 10-н жилд байхдаа уншиж дуусгаж билээ. Алтан гурвалжин, Нүүдэл суудал, Бүү март, Дори идэр дүүдээ гээд л анх уншиж байсан номнууд тод санагдаж байна. Түүнээс хойш гадаадаар явахдаа дандаа түүний бичсэн нийтлэлүүдийг шимтэн уншдаг байлаа. Гэвч сүүлийн хэдэн жилд түүний нийтлэлүүд хэсэг хэт нэг талыг баримталсан санагддаг, бас өөрийн хэлж буй зүйлүүд түүний үйлдлүүдтэй зөрдөг юм гэдгийг биеэр мэдэрснээс хойш гомдсонуу яасан ямар ч байсан уншихаа больсон юм. Харин сая санаангүй түүний бичсэн нэг өгүүллэгийг гарчигласан чинь хэдийгээр өөрийн стивь, цаана л нэг ёжтой илэрхийлэл бүр яг хэвээрээ. Харин илүү гүн шинжилгээ хийж, илүү холыг хардаг болсон юм уу гэсэн бодол төрөв. Мэдээж Бүү Март номыг уншаад, Алтан гурвалжинг харахаар макро хэмжээнд төсөөлж, илүү томоор хөдлөхийг хүсдэг нь харагдаж байсан л даа. Гол нь дотоодын жижиг факторуудыг орхигдуулж, нийтийн хандлагыг хэр мэдэрдэг нь асуултын тэмдэг байсан юм. Одоо бол тэрийгээ илүү сайн мэдэрч, нийгмийнхээ эмзэг цэгийг илүү сайн хардаг болсон юм шиг санагдлаа л даа. Аргагүй дээ манай хүн ч насаараа л энэ нийгэмд чинь буцаллаа шүү дээ ккк

Ядуу, баян гэх тодорхойлолт нь тухайн хүний субъектив үнэлэмж. Харин ядуурал гэдэг бол нийгмийн үзэгдэл, эдийн засгийн категори. Нийгмийн үлэмж хэсэг нь ядуурлын төвшинд очвол нийгэм өөрөө тогтворгүй болж дайн байлдаан өвчин тахал, хувьсгал, анги хоорондын болон үндэстэн овог угсаатны тулалдаан буй болдог. Дайн, хувьсгал, өвчин тахал, байгалийн гамшиг, эдийн засгийн хямрал зэрэг нь нийгмийг хамарсан гэнэтийн ядуурлын цаад шалтгаан болно. Харамсалтай нь ядуурлын эсрэг энэ мэтийн гэнэтийн хөдөлгөөн нь ядуурлыг зогсоох биш харин ч улам гааруулах өдөөлт болдог билээ. Бүр хүн ангаймаар цаад шалтгаан нь нийгмийн баялагийг эзэмшигч цөөн хэдэн хүмүүсийн хоорондын тэмцэл, хөрөнгө мөнгө, эрх мэдэл булаацалдсан бүлэг хоорондын дайсагнал нь нийгмийг гэнэтийн хөдөлгөөнд оруулж ядуурал гуйранчлалыг улам гааруулдаг. Үгүйдээ л түүх, философи, социологи, нийгмийн психологийн олон сурах бичигт ингэж өгүүлсэн байна.

Монголд байхдаа Баяр дарга, Баабар хоёр нийлээд нийлээд шар дээлтийг барахгүй юм гэж сонсож байсан харин энэ удаад манай хоёр нийлүүлч бас гайгүй ч болох юм уу гэж бодох шиг. Харин шар дээлт маань айдагаа авдрандаа хийцэн юм шиг л сонсогдох юм. Сонгуулийн өмнө очиж жүжиг хэрхэн тавигдахыг үзэх юмсан. ：）

Мөнх-Эрдэнийн блог дээрээс Монгол Улсын Их Сургуулийн Нийгэм, Соёлын Антропологийн тэнхим ажилладаг Д.Бум-Очир гэдэг залуугийн "Ижилсэл дэх өргөн хэрэглээний барааны мөн чанар: Монголын хомсдол ба Монгол бусын илүүдэл" гэдэг сонирхолтой нийтлэл олж уншлаа. Бодмоор ч юм их байна. Тэрээр дүгнэхдээ:

[...]Байрон хүмүүсийн ижилсэл гэдэг бол хүний эзэмшиж (possess) байдаг зүйл гээд, цааш нь энэхүү эзэмшиж байгаа онцлог шинж нь тухайн ижилслийн бүлгийн гишүүн болсноор бий болдог (Byron 1996: 292) гэжээ. Харин Дээд Монголчуудын хувьд бол яг эсрэгээр буюу эзэмшиж буй онцлог шинж нь тэднийг тухайн ижилслийн бүлгийн гишүүн гэж тооцох эсэхийг шалгах хэмжүүр болж байна.[...]
Энэ өгүүллийн угсаатны зүйн баримт антропологийн ижилсэлийн талаарх нэгэн чухал онолын агуулгатай зөрчилдөж байдаг. Барфийн сонгодог тодорхойлолтоор бол үндэстэн угсаатан гэх ухагдахууныг агуулж байдаг хил хязгаар (boundary) тэр хил хязгаар дотор байгаа ижилсэлийн агуулгаас илүү чухал байдаг (Barth 1982: 15) гэжээ. Өөрөөр хэлбэл, үндэстэн угсаатны ижилсэлийн хил хязгаар тухайн үндэстэн, угсаатны ижилсэлийг тодорхойлж байдаг байна. Барфийн санааг ухаж ойлговол, жишээ нь, Монгол эсвэл Төвд гэдэг мөн эсвэл биш гэх ижилсэлийн зааг ялгааг чухалчилдаг гэж үзэж байна. Харин миний энэ өгүүлэлд гарч буй угсаатны зүйн баримтаар бол Барфийн үзлээс яг эсрэг агуулга ажиглагдаж байна. Зааг ялгаанаас илүү хэр зэрэг Монгол вэ гэдэг агуулгыг нь чухалчилж байгаа юм. Нэг талд төр засгийн зүгээс, нөгөө талд Дээд Монголчууд өөрсдөө үндэстний ижилсэлээ агуулгын түвшинд зэрэглэл бий болгон бодитой тодорхой шалгуураар хэмжин хэн хэр зэрэг Монгол болохыг хэлж байна. Энэ тохиолдолд хил хязгаарыг буюу зааг ялгааг биш харин агуулгыг ихээхэн чухалчилж байгаа бөгөөд Барфийн үздэг шиг хил хязгаар нь ижилсэлийн агуулгыг тодорхойлж байгаа хэрэг биш харин үүний яг эсэргээр агуулга нь ижилсэлийн хил хязгаарыг тодорхойлж байна.

гэсэн байна. Гэвч үүнийг уншаад Хятад улсан амьдарч, өдөр тутам тэд нартай харьцаж байгаагийн хувьд өөрийн төрсөн сэтгэгдэлийг бас хуваалцая гэж бодлоо. Хятадууд тариачидаа болон бусад жижиг үндэстэн ястангуудыг цэвэр хүчээр шахуу, ялангуяа эдийн засгийн хүчин зүйлээр шахаж орчин үеийн амьдрал руу оруулж байгаа гэж хэлж болно. Бум-Эрдэнэ-н бичсэн дээр байсан "30000 юуаны" 10000-г нь засгийн газраас байшин сав барь гэж өгдөг шиг нүүдлийн амьдралтай монголчуудыг энгийн байшинд оруулахад хүртэл татаас өгч байгаа. Байрлал, нөхцөлөөс шалтгаалаад өөр өөр татаас өгч, нүүдлийн амьдралаас шилжүүлэн суурьшмал амьдрал руу маш хурдан оруулж, дасгаж, дараачийн үеийг нь байшин саванд өсгөсөн, хятад сургуульд сурсан, хятад соёлоор хүмүүжсэн хүмүүс болгон хөгжүүлж байгаа гэж хэлж болно. Мэдээж хэл усыг нь 50-н жилийн дотор өөрчилж болохгүй болохоор цаг хугацаа зарцуулан хүлээж байгаа биз. Гол нь тэдний бодлого бол аль болох хурдан хугацаанд уусган авахад оршиж байна гэж бодож байна. Учир нь ууссан хойно хятад монгол хэмээн хуваагдаж ялгарахгүй, тэгэх шаардлага ч байхгүй болох юм. Миний энд хэлэх гээд байгаа гол зүйл бол оюуны хувьд биш, харин амьдарч буй орчинг нь илүү түлхүү өөрчлөх гэж оролдож байгаа нь Хятад хэлбэрийн модернизаци буюу орчин үе рүү шилжүүлэх арга. Монголд суурь капитал болох мөнгөний асуудал ихтэй учир засгийн газраас дэд бүтэц дээр голдуу анхаарч чадахгүй байгаа учир хүмүүсээ 21-р зуун рүү илүү оюуны хувьд буюу боловсрол, сэтгэлгээгээр нь түлхүү оруулах тал дээр анхаарч байна. Миний бодлоор малчид байна уу тариаланчид байна уу хамаагүй орчин үе рүү хөл алхуулахын тулд хамгийн түрүүнд дэд бүтэцийг байгуулах хэрэгтэй болов уу. Тэгж байж, яаж амьдрах, ямар хүлээлттэй болох зэрэг нь хүмүүсийн толгойд буух байх. Ингээд бодохоор Broken Window-н онол санаанд орж байгаа юм. Хүмүүс орчиноосоо шалтгаалан хүмүүжиж, тэдний зан үйлдэл орчинтойгоо нягт холбоотой байнаа гэсэн үг л дээ.

Орчуулгын талаар сонирхой нийтлэл уншлаа.

тооны нэрийн ард орж буй нэр үгэнд олон тооны дагавар залгадаггүй. Тэгтэл гуч гаруй хонинууд гэж ярих болсон байна. Монгол хэлний өвөрмөц зүй тогтоолоор бол, сүрэг хонио ч ганц тооны хэлбэрээр хэлдэг. Дээр би “Дорж хонио хариулж явлаа” гэсэн өгүүлбэр эш татсан. Дорж ганцхан хонь хариулж яваагүй нь ойлгомжтой биздээ. Хэрэв ганцхан хонь хариулбал хөтлөж явах байлгүй

http://mongoliantranslation.blogspot.com

Vesna Wallace гээд профессор Монголын шашин гээд хичээл Берклей-н Их Сургуульд зааж байх юм ккк. Болдогсон бол юу заахыг нь сонсохымсон. Нээлттэй тавьдгүй л юм байхдаа.

Power of Habit гэж ном сая уншиж эхэллээ. Тэгээд амазон дээр номын талаар хартал манай 6-н сарын сонгуульд хэрэгтэй байж магадгүй нэгэн сонирхол татсан зүйл уншив. Магадгүй хотын захиргаа сонгуулийн дараа хэдэн өдрүүдэд түц-нүүдийг "хааж"/амрааж, гадуур хоол унд зарахгүй байвал өнгөрсөн сонгууль шиг юм болохгүй ч байж мэдэх нь:

I first became interested in the science of habits eight years ago, as a newspaper reporter in Baghdad, when I heard about an army major conducting an experiment in a small town named Kufa. The major had analyzed videotapes of riots and had found that violence was often preceded by a crowd of Iraqis gathering in a plaza and, over the course of hours, growing in size. Food vendors would show up, as well as spectators. Then, someone would throw a rock or a bottle.
When the major met with Kufa’s mayor, he made an odd request: Could they keep food vendors out of the plazas? Sure, the mayor said. A few weeks later, a small crowd gathered near the Great Mosque of Kufa. It grew in size. Some people started chanting angry slogans. At dusk, the crowd started getting restless and hungry. People looked for the kebab sellers normally filling the plaza, but there were none to be found. The spectators left. The chanters became dispirited. By 8 p.m., everyone was gone.

Kindle-с салахгүй болох нээ

Анх 2010 онд киндль аваад тухайн үедээ л цаг гарвал барьж авдаг байж. iPad-г бодвол авсаархан, нүдэнд ямар нэг гэм хор байхгүй, интернет оруул орчино гээд давуу талуудтай байж билээ. Гэвч би өөрөө номон дээр тэмдгэлгээ хийдэг, түүнийгээ дараа нь эргүүлж харах хэрэгтэй үедээ харна гэж хадгалдаг байсан юм. Аль ч интернеттэй газраас ороод харчиж болно гэдэг утгаар нь BOOKS гэсэн блог хүртэл нээж тэрэн дээрээ үзсэн кино, уншсан номоо тавьж ирсэн. Гэтэл киндль-д маань бүх тэмдэглэгээнүүдийг маань хамаад нэг багц болгоод и-мэйл хаяг руу минь явуулдаг функц байхгүй байсан тул нэг хэсэг iphone-ны iBooks гэдэг програм ашиглаж баахан ном уншлаа л даа. Хамгийн таалагдсан зүйл гэвэл тэмдгэлгээнүүдээ өөрийг и-мэйл дээр хадгалж хоцрох. Гэтэл киндль-н хувьд зөвхөн албан ёсоор худалдаж авсан номнууд дээр л энэ функц ажиллаж, харин миний өөрийн оруулсан номнууд дээр ашиглах боломжгүй байсан билээ.
Харин kindle 3.3 хувилбарыг суулгасны дараа шууд л бүх тэмдгэлгээ маань текст форматаар киндль дээр гардаг болчиж. Тун ОЛЗУУРХУУШТАЙ！За ингээд киндль-н эрин үед дахин эхэллээ дээ. Одоо тэгээд audiobooks гэж хайхгүй зүгээр л шууд киндль дээрээ TEXT TO SPEECH-г ОN болгоод гээд л хэвтээд хажууд чинь киндль ном уншиж өгдөг болж. Юутай амарав айн?
Эсвэл киндль-н надад унших хурд бага байвал тэгээд Бээжинг-н номер нэг гээд байгаа СПАРК диско клуб-н mix-г сонсонгоо номоо уншаал сууж байх нь дээ.
Jane Austin гэх мэт хэдэн хүмүүсийн царайг харсаар байгаад уйдав. Тэгээд сая киндль-ээ JAILBREAK хийж (ЛИНК) өөрийн сонирхсон screensavers-г оруулдаг болголоо. Хүсвэл та бүхэн JAILBREAK хийгээд өөрсдийн сонирхсон скрийн-ээ тавиарай. Доор хэд хэдэн өөрийн киндль дээр зориулан гаргасан хэдэн screensaver-г тавьлаа. Дуртай нэгэн нь авч ашиглана биз.

Amelie

Амьдрал үнэхээр баян юмаа. Хүссэн бүхнээ хийж, хүлээсэн зүйлдээ хүрэх шиг сайхан зүйл байддаггүй биз. Гэхдээ энэ бүгдэд хүрэхдээ, эдгээр ажлыг гүйцэтгэхдээ бэрхшээлгүйгээр хийвэл амт болоод чанар нь сэтгэлд хүрэхдээ дундуур байх байлгүй дээ. Хүн гэж амьтан заавал ядарч зовж, хүсэж хүлээж байж альваа зүйлийн үнэ цэнийг ойлгодог юм шиг. Тэгж ойлгосон ойлгоогүй амьдрал үнэхээр баян. Эргэн тойрондоо болж буй зүйлийг зорилгын хойноос хэт хөөж явахдаа анзаарч харж, үзэж ойлгон туулж буй амьдралынхаа алхам хором бүрээс аз жаргалыг шингээн авч чадаж байвал үнэхээр үүнийг гайхамшиг гэхээс өөр юу гэхэв. Гэтэл биднээс хэд нь шингээж чаддаг вэ?

Аmelie гээд кино үзлээ. Гоё гэдгийг сонсоод бүтэн 9-н жилийн дараа нэг үздэг юм байж л дээ. Эмилие бүсгүй зөвхөн өөрийнхөө төдийгүй орчин тойрныхоо хүмүүсийг хэрхэн чимээгүйхэн өөрчлөж байгааг, тэдний амьдралыг илүү баян, илүү утга учиртай болгож чадаж байгаа явдал бол гайхамшиг юм. Эр хүн зөвхөн өөрийгөө биш бас бусдийг, ялангуяа түүний ойр байгаа хүмүүсийг бусдад мэдэгдэхгүйгээр алхам бүрээр өөрчилж байвал тухайн хүний амьдрах орчин өөрөө удахгүй өөрчлөгдөж, хүнийг илүү хөгжүүлж, амьдралыг баяжуулна гэдгийг харуулаад ч байх шиг. Амьдрал дээр ийнхүү хүрээллээ гэлгүй бүхэл бүтэн гэр бүл, тосгон тэр буйтугай нийгмийг өөрчилж байгаа олон сайхан чадалтай хүмүүс бий. Даанч тэдний талаар байнга сонсохгүй юм даа. Түүний нэг бол Paul Farmer юм. Mountain beyond mountain гэдэг номон дээр түүний Хайти-д хийж буй сайн дурын үйлсийн тухай их гоё бичсэн байна лээ. Энэ номыг уншихад хүн хүндээ итгэх, хүн хүнийхээ төлөө гэсэн тэр сэтгэлийг мэдэрсэн юм. Бас гоё ном.
Эмилие киноноос өөрийн таалагдсан хэсгийг ишлэн тавьюу:

Nino is late. Amelie can only see two explanations. 1 - he didn't get the photo. 2 - before he could assemble it, a gang of bank robbers took him hostage. The cops gave chase. They got away... but he caused a crash. When he came to, he'd lost his memory. An ex-con picked him up, mistook him for a fugitive, and shipped him to Istanbul. There he met some Afghan raiders who took him to steal some Russian warheads. But their truck hit a mine in Tajikistan. He survived, took to the hills, and became a Mujaheddin. [Increasingly angry] Amelie refuses to get upset for a guy who'll eat borscht all his life in a hat like a tea cozy.

What life at its best can offer us?

Today I was talking to someone who is close to me. The whole conversation reminded me what David Brooks said: “Emotion is the foundation of reason because it tells us what to value”. Once we know what to value then we understand how to prioritize them. It gives us certain benchmark so that we know what is important. Without emotion, we might not understand what’s the important to us and thus miss out on what life at its best can offer us. I guess we miss out in one way or the other anyway and suffer on the way to wisdom. May the lord bless us!

НЭГЭН ДҮҮД ӨГӨХ ЗӨВЛӨГӨӨ

Амьдрал гэх эх далайн эрэг дээр дөнгөж хүрээд гайхан зогсож буй чамд ирээдүйд энэ далайгаас амсах их хувь бий билээ. Нүдээр үзэж гараар барихаас авахуулаад оюундаа тунгааж сэтгэлдээ хадгалах олон зүйл байгаа гэдэг илэрхий. Энэ бүгдийг тойрч биш туулж байж, шантарч биш шийдэж байж л бид бүгд өөрсдийн потенциалдаа хүртэл өсөн дэвшиж, хувь хүнийхээ үүднээс хөгжин боловсорч, нийгэмдээ өөрсдийн гэсэн байр суурийг олж авна. Их сургуульд орсноор, тэнд сурснаар, сургуулиа төгсөж ажилд орсноор хүмүүс нас биеэнд хүрдэг гэвэл худал хэлсэн болох биз ээ. Өдөр болгон бидний хийдэг зүйлс, бие биендээ хэлэх үг, хоорондоо ярьдаг яриа, тэднээс хүлээж авч буй сэтгэгдэл, бидний өсөн торниж буй орчин, орчинтойгоо харилцаж буй бидний үйлдэл, өчүүхэн төдий ч гэсэн хүлээж буй үүрэг гээд өдөр тутмын хэн ч үл анзаарам зүйлс хүртэл бидний хөгжих үйл явцын нэгэн эд эс болж, хүмүүжих тэрхүү явцыг бүрэлдүүлж өгдөг. Энд би чамайг тэнгэрт тулам мөрөөдөлдөө автан, агуу хайрын түүхэнд итгэсэндээ амьдралын багана болсон энэхүү өдөр тутмын чимхлүүр зүйлсийн үнэ цэнийг ухааралгүй орхих вий гэж санаа зовж байна. Тийм ч учраас эдгээр жижиг ч гэлээ жижигдэхгүй үйлдэл бүрдээ мэдэрч ухаарч яваасай гэсэн хэдэн үгээ доор сийрүүлвэй.

Хүн болсон хойно алдалгүй яахав, гэхдээ алдаанаас юу сурснаа бүү март
Төгс хүн гэж байдаггүй болохоор хүн бүр алдаа гаргадаг. Гэвч бид гаргасан алдаагаа ухамсарлахгүй, ухамсарласан ч гэлээ түүнийгээ огт хэрэггүй мэт үзэж, мартаж орхивол хувь хүн болж хөгжих явц зогсоно. Зарим нэг хүмүүс алдаа гаргасан ч гэлээ өөрөөсөө өө сэв эрэх биш, харин бусдаас буруу хайж, гадны хүчин зүйл мэт ярьдаг. Альваа тохиолдолд гадны хүчин зүйл байхаас гадна өөрийн ороцоо байж л байдаг. Гадны хүчин зүйлийг хичнээн мэрийгээд ч өөрчлөх боломжгүй нөхцөл байдаг гэдгийг би мэдэх авч, тухай бүрт өөрийн оролцоо хамт явж байдаг гэдгийг бас мэддэг юм. Тиймээс би өөрөө яаж оролцов, миний хэлсэн, ярьсан, хийсэн, бүтээсэн зөв үү гэж өөр өөрөөсөө асууж, үйлдлээ дахин нэг цэгнэж үзвэл зөвхөн гадаад хүчин зүйлээс бус, өөрийн буюу надаас хамаарсан хүчин зүйлээс алдсан байж мэдэх тэр алдааг шүүн илрүүлэх боломжтой болох бий вий. Гэвч ихэнх хүмүүс алдаагаа ухаардаг, гэвч тэр алдаагаа, яагаад алдсанаа мартаж орхидог. Хэрвээ хийсэн алдаагаа, сурсан сургамжаа мартаж орхивол алдаа хийгээгүйтэй адил болох бус уу? Альваа нэг алдаа хийснээ ухамсарлах үед төрөх “арай ч дээ” гэсэн сэтгэгдэл, үүнээс үүдэх зовлон шаналал бүр хүнийг сургамжилж, хүмүүжүүлж өгдөг гэж би боддог. Тиймээс ч энэ бүгдийг хаяж биш, хадгалж явах нь зөв юм болов уу гэж би бодном.

You are not the center of the universe:
Чи бол энэ ертөнц дээрх нэг хүн биш, бусад хүмүүсийн хайрыг хүлээх ганцхан зүрх биш гэдгийг эрх биш мэдэж байгаа байлгүй дээ. Хэрвээ чи үнэхээр үүнийг мэдэж байвал одоо өөр өөрийгөө гаднаасаа харж, бусдын нэгэн адил энгийн нэг хүн гэдгээ зүрхний зүрхэнд хүлээн зөвшөөрч, бусадтай адил байгалийн жамаар цаг нь болохоор эх дэлхийдээ эргэн нэгдэнэ гэдгээ ойлгохыг хичээгээрэй. Чамайг аав чинь, ээж чинь ойр дотны хүн бүр авьяастай, гоц ухаантай, хайр булаам гэсэн үгсээр хайр найргүй бөмбөгдсөн байж болох юм. Мэдээж хүн бүрийн аав ээж, ахан дүүс нь эдгээр үгсийг харамгүй хэрэглэдэг биз, хэрэглэх ч эрхтэй биз. Хэлсэн бүрт хүсэл биелэх биш, хэлсний тоогоор ухаан тэлж авъяас хурцлагдах биш дээ. Харин сайныг билэгдсэн хайрыг даалгүй биеэн тоож, хүн бүрийн анхаарлын төвд орохыг завдах увайгүй бирдийг сэтгэлийн угт савнаас нь гаргах вий. Өөрийг биш өрөөлийг гэсэн сэтгэлээ илүү тэтгэж чадвал энэ бирдийн аюулаас айх юун.
Энд би чамайг бусад хүний нүдээр өөрийгөө хар гэж хэлээгүй шүү, харин гаднаасаа би хэн бэ гэдгийг л мэд гэсэн юм. Хэрвээ би бусдын нэгэн адил гэдгээ үнэхээр ойлгож мэдвэл, бусад хүмүүс ч гэсэн надтай нэгэн адил зовж, нэгэн адил жаргадаг гэдгийг илүү мэдрэнэ. Энэ бол тэдний зовлон жаргалыг ойлгох анхны алхам юм. Бид бусдын зовлонг тэд яаж мэдэрч байгаа шиг тэр түвшинд өөр дээрээ мэдэрч чадахгүй ч гэсэн, бусад хүмүүс ингэж зовж байгаа гэж ойлгож мэдэрнэ гэдэг үнэхээр хүнээс авъяас чадвар шаардсан хэрэг. Хүмүүс юуг сэтгэхүйдээ дээдлэж байна, тэдний ухааныг юу шаналгаж байна, сэтгэлийг юу баясгаж байна гээд олон зүйлийг мэдэсний эцэст л хүний зовлонг ойлгож эхлэж болов уу даа. Бусдын зовлонг өөрийн зовлон мэт ойлгож чадваас тэдний хайр хүндэтгэлийг хэрхэн олж авахыг хэлээд өгөх зам чиний өмнө үүдээ эгнэгт нээх болно.

Эрэх хайх бас хадлах бол гурван өөр ойлголт:
Хайна гэдэг бол юуг хайж байгаагаа мэдэхгүй л баахан зүйлийг ухаж, энэ болов уу гэсэн зүйлийг олохоор эрэлхийлж байна гэсэн үг харин эрнэ гэдэг бол юуг хайж байгаагаа мэддэг, тэр зүйл тааралдах аваас олж чадна гэж Юукио Мишима нэгэн зохиол дээрээ бичсэн байдаг. Гэмт хэрэг хийсэн хүнийг эрэн сурвалжилж байна гэж хэлдэг гээд бодохоор энд эрэх гэсэн үгийг хэрэглэсэн нь тэр хийсэн хүнийг эрж байгаагаас биш дурын духыг хайж байна гэсэн утгаар ороогүй нь лавтай. Амьдралд хүний төрөлийг олсон бид бүгдээр аз жаргалыг хайж амьдардаг гэж хэлвэл буруудахгүй байх. Юунаас аз жаргал авч болохоо гадарласан зарим хүмүүс тэр зүйлээ амьдралаас эрдэг хайдаг биз. Хайх нэг хэрэг, эрэх нэг хэрэг. Тэгвэл хайлаа гадарллаа, түүнийй эрлээ, эрлийн үзүүрт оллоо гэхэд үүнийгээ хадлах бол тусдаа ойлголт юм шүү. Магадгүй чамайг аз жаргалтай болгодог тэр зүйлийг чи өөрөө оллоо гэхэд үүнийгээ өөртөө хадгалж, хамтдаа байх нь үүнийг анх эрж хайснаас илүү тэсвэр тэвчээр, оюун ухаан зарцуулах шаардлагатай ч байж болно.

Эцэст хэлэхэд би гэж хүн өөрөө амьдралын их далайг нэвт шувт туулж, дал дээр гарч далантай таягаа тулсан биш, гэхдээ л чамайг бодвол олон оймс элээж, дэлхийн дайдад арай илүү ойртож үзсэн гэдгээрээ хэлж байгаа юм шүү. Аль хэрэгтэй гэсэн зөвлөгөөгөө авч, аль хэрэггүйг хаяхыг дүү охины оюун билэг мэдэг. Хэдэн зууны тэртээ “амьдрал бол оюунаар сэтгэж, ухаанаар амьдардаг хүнд ‘хошиг шог’ , зүрхээр мэдэрч сэтгэлээр өвддөг хүнд бол ‘эмгэнэл’ байдаг” гэж Horace Walpole хэлсэн байдаг. Амьдралаа альных нь найрлагаар илүү хандлахыг хүн өөрөө л мэдэх хэрэг болов уу. Амьдрал гэсэн далайд өөрийн хөлөг онгоцоо зөв чиглүүлэн залах чиний мэргэн ухаанд би итгэж байна！
Ирээдүйн амьдралд чинь аз жаргал сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе！

Гятад удахгүй америкийг гүйцэнэ

Ойрд шалгалтуудын завсраар жаал юм уншлаа. Даниал Ергений “Prize” гээд номыг эхлүүлсэн, нефтийн салбарын эхлэл, хөгжил цэцэглэлтийг их нухацтай, судалгаатай бичсэн тун доги ном болж. Бас энэ номон дээр тулгуурлаж хийсэн видеог үзэх шив дээ. iPhone4 дээрээ түүний дараачийн ном болох “The Quest”-г авсан энэ сардаа амжуул уншиж дуусгана гэж бодож байна. Эрчим хүчний салбар, эрүүл мэндийн салбар хоёр л сүүлийн үед ихээхэн сонирхол татаад байгаа болохоор бага ч гэсэн суурь ойлголт өгөх ном сонин эргүүлж байх шив дээ.
Өнөөдөр дэмий тэнэчихсэн уншиж явсан чинь Финландад АНУ, Орос хоёрын хүйтэн дайны үед тагнуулын ажиллагаа хэрхэн явагддаг байсан, юу хийгдсэн гэсэн сонирхолтой эссэ-тай дайралдав.
ECONOMIST ЭНДЭЭС ҮЗНЭ ҮҮ

Дараагаар нь Монголын талаар ямар судалгааг хүйтэн дайны үед америк хийдэг байсан бол гэсэн сэтгэгдэл төрж ганц хоёр зүйл ухаж үзэхэд Монголын нутаг дэвсгэр дээрх цэргийн хүч, хүн амын бүрэлдэхүүн гээд Конгрессийн Номын Санд ил байгаа мэдээллэл нь цаагуураа монголын газар нутгийн довоо гүвээ бүрийг шахуу судлахаар шамдаж байсныг нь илтгэх мэт. Эдгээр мэдээллүүд 1989 оноос хойш шинэчлэгдээгүй байна лээ. ЭНДЭЭС ҮЗШинэчлэгдээгүй гэдэг нь байхгүйдээ биш зүгээр ил тавиагүйдээ л байгаа биз. “Chinese, Russians, and Others” гэсэн гарчиган дор
АНУ-н зүгээс 1989 онд монголын хүн амын хувьд эзлэх хятадуудын тоог 2 хувь гэж тооцож байсан байх юм. Үүнээс гадна 1987 онд ЗХУ яагаад Монгол дахь цэргийн хүчээ 75000-с 55000 хүртэл буулгасан, ямар ямар зэвсэгт ангиудаа татсан гэдгийг энд багтааж. Шалтгаан нь Михайл Гробачов ЗХУ-БНХАУ-н харилцааг шинэ түвшинд гаргахыг хүссэн бөгөөд Хятадын зүгээс харилцаа сайжруулахын тулд Монгол дахь цэргээ татах шаардлага тавьж байжээ. Үүнийг АНУ-н төрийн нарийн бичгийн дарга хийж байсан, Нобль-н шагналт Хенри Киссинжер гуай “On China” номон дээр бас дурьдсан байсан. Гэхдээ Михайл Гробачовыг барууны орнууд хэрхэн хүлээж авч байсан шиг буюу түүнийг шинэ үеийг дагуулан авчрах баатар мэт харсан шиг Хятадууд хараагүй юм. Харин социализм байгуулах энэ урт удаан процессийн дунд төөрөгдсөн нэгэн коммунист гэсэн өнцгөөс илүү харж байсан гэж Киссинжер бичсэн байна билээ.
Байгалийн баялаг гээд бас жоохон хэсэгт нь

“Phosphates were found at Urandosh in Hovsgol Aymag. Prospecting teams have discovered extensive veins of potash mica running through 350 kilometers of the Altai Mountains”

гэж байгааг уншаад нээрээ монголд fertilizer үйлдвэрлэх боломж байгаа юм болов уу гэж бодов. Учир нь Fertilizer-д энд дурьдсан phosphate, potassium гээд л ордог доо. Үнэхээр тийм боломж байгаад, үйлдвэрлэх учрал нь тохиовол манайх ч баруун зүүнгүй экспортлоно биздээ. Хятад бол хэдэн мянган жил тариа тарьцан хөрс муутай, Солонгос ч адил. Япон бол яриад байх хэрэггүй биз. Тэгээд ч монголд Хятад Солонгосууд хэдэн мянган км квадратаар газар аваад байгааг бодоход ирж суурьшихгээгүй нь л лавтай. Тэнд тарих бүтээгдэхүүнийг нь бордоод өгвөл ёстой гүзээлзгэнэ нь төмс шиг болцойж, төмс нь бөмбөг шиг хөөгөөд, тариа нь үрээ дийлэхгүй газарт өөрөө унаж аюул болно биздээ. За тэр аюул ч яахав, Хятад наана чинь 21 үзүүлтийн тал шахуу хувьд нь АНУ-г гүйцсэн байна. ЭНДЭЭС ҮЗ
АНУ-н конгрессийн номын сангаас Маргад Эрдэнийн Хот номыг хальт харсан чинь “Өмнөх үг”-г 1900 онд буюу даруй 112 жилийн өмнө бичиж байсан байна. Аяа цаг хугацаа нисэх мэт одмуй. Carpe Diem хүмүүсээ！
Маргад Эрдэнийн Хот

Инноваци & Ким Жонг Ил

Эдийн засгийн хичээл дээр эдийн засгийн хөдөлгөгч хамгийн чухал хоёр хүчин зүйлийг LABOUR болон CAPITAL гэж тодорхойлдог. Гэвч 21-р зуун гарснаар энэ ойлголтоос илүү ENERGY болон INNOVATION гэсэн ойлголтууд илүү хүч түрэн орж ирж байна. Энэ хоёр ойлголт ч өөрсдөө энэ зууныг тодорхойлох бололтой. Аль аль нь зөвхөн эдийн засаг гэлтгүй улс орны улс төр, нийгэм, геополитик гээд бусад зүйлд шууд тусах нөлөөтэй гэвэл хэн ч маргахгүй биз. Сая Economist сэтгүүл уншиж байсан чинь инновашин буюу шинэтгэлийг том компаниуд эсвэл жижиг компаниуд илүү бий болгох уу гэсэн байна. Инновацийг тэгээд аль нь илүү тэтгэх вэ гэдэг дээр Мандэл ингэж хэлжээ.

First, says Mr Mandel, economic growth is increasingly driven by big ecosystems such as the ones that cluster around Apple iPhone or Google Android operating system. These ecosystems need to be managed by a core company that has the scale and skills to provide technological leadership.
Second, globalisation puts more of a premium on size than ever before. To capture the fruits of innovation it is no longer enough to be a big company by American standards. You need to be able to stand up to emerging-world giants, many of which are backed by something even bigger: the state.
Third, many of the most important challenges for innovators involve vast systems, such as education and health care, or giant problems, such as global warming. To make a serious change to a complex system, you usually have to be big.

Хятадын телевизээр Ким Жонг Ил-н шилэн доторх шарил дээр өч төчнөөн хүмүүс орж гашуудалаа илэрхийлэн, гудамд түүний хөшөөний өмнө хүмүүс уйлалдан мөргөж, сунан унаж байгааг жаал харлаа. Дараа нь оршуулга гээч ийм юм болж байна гэдгийг ч бас их сайн үзүүлэв. Зарим хүмүүст гар утсан дээр нь Хойд солонгосын удирдагч Ким 2 өдрийн өмнө нас барлаа гэсэншүү утгатай мессеж хүртэл иржээ. Гудамж талбайд ганц хоёр хүнээс асуухад социалист улсын сайн найз удирдагчийг алдсанд харамсаж байна гэсэн утгатай зүйлийг хүмүүс ярина. Гэвч Ким Жонг Ил чинь хэн билээ гэдгийг Хятадууд буюу хятадуудын бараг 90 хувь нь мэдэхгүй бизээ. Би хэлээд яахав Economist сэтгүүл дээр тун товчхон бөгөөд тодорхойгоор түүнийг хэн гэдгийг нь дурьдсан байгааг энд сийрүүлбэл:

TO HIS many victims, and to anyone with a sense of justice, it is deeply wrong that Kim Jong Il died at liberty and of natural causes. The despot ran his country as a gulag. He spread more misery and poverty than any dictator in modern times, killing more of his countrymen in the camps or through needless malnutrition and famine than anyone since Pol Pot. North Koreans are on average three inches shorter than their well-fed cousins in the South. One in 20 has passed through the gulags. Once somebody is deemed a political enemy, his whole family can be condemned to forced labour too. Now, Kim Jong Il will never be held to account.